Ο γερμανικός φόβος θέτει σε κίνδυνο το μέλλον της Ευρώπης

Με την επίσκεψη του Γερμανού υπουργού Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε στην Αθήνα την περασμένη Πέμπτη, με σκοπό την τόνωση του ηθικού, είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η Ευρώπη έχει πρόβλημα ηγεμονίας.

Υπό την προεδρία του Φρανσουά Ολλάντ, η Γαλλία απουσιάζει μέχρι στιγμής από τη δράση σε ότι αφορά την ΕΕ. Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είχε ποτέ ξανά τόσο μικρό ρόλο στην Ευρώπη, χάρη στη δέσμευση του Ντέιβιντ Κάμερον για ένα μελλοντικό δημοψήφισμα σχετικά με τη συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακόμα και στις καλές εποχές, η Ιταλία και η Ισπανία δεν είχαν την ίδια βαρύτητα με τους βόρειους γείτονές τους. Αυτή τη στιγμή, ο ρόλος τους υπονομεύεται ακόμη περισσότερο εξαιτίας της κρίσης.

Αυτό αφήνει τη Γερμανία. Καμία χώρα δεν είναι πολύ άνετη με αυτό το γεγονός, αλλά ούτε και η ίδια η Γερμανία. Ωστόσο, η πρωτοκαθεδρία του Βερολίνου είναι μία πραγματικότητα η οποία δε μπορεί να αλλάξει με τρόπο μαγικό. Η πρόκληση είναι να βρεθούν τρόποι με τους οποίους να γίνει επωφελής για όλους.

Κατά την παραμονή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας ηλικιωμένος Γερμανός δικηγόρος έγραψε αυτό που παραμένει το κλασικό έργο για το θέμα της ηγεμονίας. Ο Heinrich Triepel ενδιαφερόταν να συμφιλιώσει τις πολιτικές δύναμης (power politics) με την ιδέα ότι τα κυρίαρχα κράτη είναι όλα ίσα από νομικής άποψης. Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο γνωρίζουν καλά οι διεθνείς δικηγόροι. Ήταν φυσικό να ασχοληθεί με αυτό η γενιά του Triepel, για την οποία το κεντρικό ζήτημα της γερμανικής πολιτικής ήταν η Πρωσία και η σχέση της με τα μικρότερα γερμανικά κρατίδια. Με μοναδικό συγχρονισμό, η «Ηγεμονία» (Die Hegemonie) κυκλοφόρησε το 1938, την ίδια περίοδο που τα στρατεύματα του Χίτλερ ξεκίνησαν τη μακρά τους πορεία σε όλη την Ευρώπη.

Η ναζιστική Νέα Τάξη αποδείχθηκε να αντιπροσωπεύει όλα αυτά με τα οποία τάχθηκε ενάντιος ο Triepel. Με βάση την απόλυτη δύναμη, και χωρίς κανόνες, το όραμα του Χίτλερ δε βασιζόταν σε κάποια πραγματική αίσθηση ιδεολογικής ή πολιτισμικής κοινότητας. Με εξαίρεση ορισμένους «τιμητικούς» Αρίους, οι μη-Γερμανοί ήταν σαφώς πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Ήταν μόνο στο τέλος του πολέμου που το Βερολίνο ύψωσε το λάβαρο του αντικομουνισμού. (Και, σε αντίθεση με την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, ο Χίτλερ ποτέ δε θα ενθάρρυνε να ξοδευτούν τα χρήματα των Γερμανών φορολογουμένων για κανέναν άλλο.)

Αντί να βλέπουμε τη σημερινή Γερμανία ως το Τέταρτο Ράιχ, θα πρέπει να την δούμε ως μία χώρα που διαμορφώνεται με βάση την επιθυμία να αποφύγει το ναζιστικό μοντέλο με κάθε κόστος. Όπως κατέστη σαφές και από τα σχόλια του κ. Σόιμπλε στην Αθήνα, η έννοια της ηγεμονίας από μέρους του Βερολίνου για τον 21ο αιώνα έχει να κάνει με τη σφυρηλάτηση ενός συνόλου κανόνων και την επιμονή ότι θα τους ακολουθήσουν όλοι. Η διακριτική εξουσία –η ουσία της εξουσίας του Χίτλερ- πρόκειται συνεπώς να περιοριστεί στο ελάχιστο. Μία κοινότητα κανόνων θα συνδέσει τους Ευρωπαίους.

Δεν είναι φυσικά η πρώτη φορά που την ήπειρο οδηγεί μία δύναμη, ή μία ομάδα δυνάμεων, η οποία προσδιορίζει το έργο της ως προς την επιβολή κανόνων προς τους άλλους. Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι αποκατέστησαν τον «κανόνα του χρυσού», και καθιέρωσαν κεντρικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, ώστε να διατηρηθεί η νομισματική πολιτική έξω από τα χέρια των πολιτικών. Ενθάρρυναν επίσης τις συνταγματικές δημοκρατίες, και προώθησαν την Κοινωνία των Εθνών ως διεθνές φόρουμ. Και, οι Αμερικάνοι, έκαναν ακριβώς το ίδιο, μάλλον με περισσότερη επιτυχία, μετά το 1945 –βοηθώντας να ανακτηθεί η δημοκρατία στη Δυτική Ευρώπη.

Αλλά, σε σύγκριση με το σήμερα, το εντυπωσιακό είναι ότι καμίας από αυτές τις ηγεμονικές δυνάμεις δε συμπεριφέρθηκε σαν να είναι ακριβώς όπως όλοι οι υπόλοιποι. Οι Βρετανοί ήταν ξεκάθαρο ότι δεν ήταν σαν τους υπόλοιπους, εφόσον διέθεταν τους τεράστιους πόρους της αυτοκρατορίας τους για να χρηματοδοτήσουν την άμυνα του κανόνα του χρυσού.

Όσο για τις ΗΠΑ, η δέσμευσή τους για τη δημιουργία διεθνών θεσμών μετά το 1945 έγινε σύμφωνα με την αμερικανική μοναδικότητα. Το Κογκρέσο ήταν αυτό που αποφάσιζε πάντα κατά πόσο οι ΗΠΑ θα πρέπει να δεσμευτούν από τους κανόνες που καλούσαν όλους τους υπόλοιπους να ακολουθήσουν. Η «μοναδικότητα» αυτή είχε φυσικά και οικονομικά πλεονεκτήματα. Οι ΗΠΑ ήταν σε θέση να απολαύσουν τα οφέλη του ρόλου του δολαρίου ως παγκόσμιο νόμισμα.

Ωστόσο, η Ουάσιγκτον είδε επίσης τη σημασία του να διασφαλίσει ότι το δολάριο θα συνέχιζε να είναι διαθέσιμο σε όλο τον πλανήτη: η Pax Americana εξαρτιόταν από τη ηγεμονική δράση των ΗΠΑ υπό την κεϋνσιανή λογική, κατευθύνοντας τα κεφάλαια όπου τα δολάρια ήταν λιγοστά, για να επιτρέψουν στο εμπόριο, και ως εκ τούτου στην ανάπτυξη, να συνεχιστούν. Για δεκαετίες, η Ευρώπη ήταν ο κύριος δικαιούχος αυτής της πολιτικής.

Τώρα όμως που έχει φτάσει στο τέλος της η εποχή της αμερικανικής γενναιοδωρίας, θα συνεχίσει άραγε το Βερολίνο να είναι τόσο τρομοκρατημένο από τη μνήμη του Τρίτου Ράιχ που θα αποκηρύσσει παντελώς την διακριτική δράση; Αυτό μπορεί να αποδειχθεί μοιραίο, Διότι, η αποτελεσματική ηγεμονία δεν έχει να κάνει μόνο με τους κανόνες. Το τεράστιο ισοζύγιο πλεονασμάτων πληρωμών της Γερμανίας παρασύρει στο βούρκο την Ευρώπη, όπως ακριβώς έκανε η αποθησαύριση χρυσού της Γαλλίας κατά τη δεκαετία του 1930. Μπορεί όμως η Γερμανία να δει τον εαυτό της ως καθοδηγητή σε παγκόσμια κλίμακα; Μπορεί να αποδεχθεί τις ευθύνες της ηγεσίας;

Για την Αμερική του Ψυχρού Πολέμου, το κίνητρο ήταν σαφές: η οικονομική ευημερία αντιμετωπίστηκε ως ζήτημα ασφαλείας εν μέσω φόβων ότι ο κομμουνισμός θα μπορούσε να τροφοδοτηθεί από την φτώχεια της ηπείρου. Η ανησυχία αυτή έχει εξαφανιστεί. Ωστόσο, η ασφάλεια και η ευημερία της Γερμανίας είναι ακόμα πιο συνδεδεμένες με την σταθερότητα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας, από ότι οι αντίστοιχες της Αμερικής. Το πώς θα επιλέξει να ορίσει τον ηγετικό της ρόλο θα δείξει το κατά πόσο θα παραμείνει «στοιχειωμένη» από τους δαίμονες του παρελθόντος, ή θα μπορέσει να αξιολογήσει τις ανάγκες του μέλλοντος με τους δικούς της όρους. 

sofokleous10.gr